‘Kruidenrijk grasland en weidevogels, hoe beheer toe te passen’
Kruidenrijk grasland in het agrarisch natuur- en landschapsbeheer heeft een rustperiode van 1 april totdat het perceel veilig gemaaid kan worden zonder weidevogelkuikens te hinderen, meestal vanaf 15 juni. In deze periode eten weidevogels en hun kuikens insecten van de bloeiende kruiden en grassen. Dit geeft de broedparen de tijd om hun kuikens groot te brengen totdat ze vliegvlug zijn. Hoe ontwikkel en beheer je het kruidenrijke grasland zonder de weidevogels te veel te verstoren? Want soms moet de boer toch iets corrigeren om te voorkomen dat het gewas niet te dicht wordt. Lees mee met het verslag van de veldbijeenkomst: ‘Kruidenrijk grasland en weidevogels, hoe beheer toe te passen’.
Expert bij de veldbijeenkomst is Celine Roodhart, gespecialiseerd in kruidenrijk grasland. Samen met ongeveer 20 deelnemers van agrarische collectieven, natuurbeheerders en vrijwilligersorganisaties bekijken we de kruidenrijkdom van het gras op de melkveebedrijven van de familie Schmidt en van de familie Mulder in de Krimpenerwaard. We bepalen samen met Roodhart hoe kruidenrijk het grasland is en wat er dan nodig is om dit in stand te houden en te verbeteren als kuikenland. Dit doen we aan de hand van de Veldgids van Wim Schippers. In het ANLb zijn graslandtype 2 tot en met 4 geschikt voor kuikenland (zie kader).
Doorzaaien en licht bemesten
We beginnen de dag bij het melkveebedrijf van de familie Schmidt in Bergambacht. We maken een telvak van 5 bij 5 meter in een kruidenrijk grasland perceel. De groep wordt in tweeën gedeeld waarbij één groep alle grassen en één groep alle kruiden plukt. Vervolgens worden deze geteld en aan de hand hiervan wordt gekeken met welke graslandtype we te maken hebben. Vervolgens wordt gekeken naar welke soorten grassen en kruiden we zien en of deze passend zijn voor kuikenland.
Het eerste grasland waarin we staan was tot twee jaar geleden maisland wat hierna is ingezaaid met een kruidenrijk graslandmengsel. Om pitrushaarden te voorkomen is het aangevuld met een grassenmengsel. Het perceel wordt jaarlijks licht bemest met drijfmest omdat er geen ruige mest is op het bedrijf. In dit perceel vinden we veel ingezaaide kruiden als de madelief, kruipende boterbloem en duizendblad, maar ook soorten die niet ingezaaid zijn maar die uit de natuurlijke zaadbank van de bodem omhoog is gekomen.
De boer is tevreden over de voederwaarde van het gewas. Voor de kuikens is het aan het begin van het weidevogelseizoen geschikt maar later in het seizoen wordt het wat te dicht voor de kuikens. Uiteindelijk beoordelen we dat het grasland past binnen het graslandtype gras-kruidenmix met in totaal 16 verschillende soorten.
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Kruidenrijk grasland beheer in ontwikkeling
Omdat het kruidenrijk perceel wat dicht is, adviseert Roodhart om het perceel te maaien op het moment dat er geen kuikens meer rondlopen. Op dit perceel ligt het beheerpakket ‘ontwikkeling kruidenrijk grasland’. Dit betekent dat maaien binnen de rustperiode toegestaan is. Door het maaien worden de omstandigheden schraler en krijgen de kruiden meer kans. Op deze manier kan er op de langere termijn goed kuikenland worden ontwikkeld. Dit kan zo’n 3 tot 6 jaar duren.
Naast het maaien is het belangrijk om minder te bemesten en bij voorkeur met ruige mest. Snel vrijkomende meststoffen zullen vooral de groei van Engels Raaigras stimuleren die de kruiden in de zaadbank verdrukken. Het verhogen van het waterpeil vertraagt de gewasgroei en geeft hierdoor meer kans aan kruiden die beter tegen natte omstandigheden kunnen. Ten slotte kan beweiding helpen bij het ontwikkelen van kruidenrijk grasland omdat er zo meer variatie ontstaat in het perceel. Door goed beheer van kruidenrijk grasland is doorzaaien niet nodig, aldus Roodhart.
Naast dit perceel heeft Schmidt een grasland ingezaaid met inheems lokaal zaadmengsel. Hierin zitten zaden die uit de regio komen. Dit perceel ziet er meer open uit en hier staan zichtbaar meer bloeiende planten in. We zien hoe gemengd alle gewassen door elkaar heen groeien , dat is wat je wil zien bij graslandtype 3 gras-kruidenmix of type 4 bloemrijk grasland. Er zijn geen haarden van ongewenste kruiden zichtbaar. Er vliegen zoveel alarmerende grutto’s op uit het gras dat wordt besloten in dit perceel geen telvak uit te zetten. In plaats daarvan vertrekken we daarna naar het volgende melkveebedrijf.
Permanent kruidenrijk grasland
Dit is het melkveebedrijf van de familie Mulder in Vlist. De familie Mulder past weidevogelbeheer toe op de gehele huiskavel. Ze houden zelf bij waar de nesten van de vogels liggen. Van de 66 nesten vorig jaar waren er 11 van de zwarte stern, 22 van de grutto, 16 van de kievit en 4 van de tureluur. Naast het weidevogelbeheer passen ze slootkantenbeheer en ecologisch slootschonen toe. Tijdens de wandeling naar de percelen zien we de jonge grutto’s in het land foerageren. Het kruidenrijke grasland leent zich daar heel goed voor omdat het een licht gewas is met veel structuurverschillen. De familie werkt met permanent kruidenrijk grasland zonder mengsels. Tijdens de ontwikkeling van het kruidenrijk grasland is niet bemest, voor de instandhouding van de kruiden wordt het nu licht bemest met ruige mest. En het waterpeil is verhoogd door een nieuw waterinfiltratiesysteem.
Net als bij de familie Schmidt, vliegen de grutto’s zich bij de familie Mulder ook snel om de oren. Om verstoring tegen te gaan bepalen we de kruidenrijkdom vanaf de slootkant. We komen uit op type 4 bloemrijk grasland. Met als disclaimer dat er altijd meer soorten zitten in slootkanten, omdat die van de natte omstandigheden profiteren.
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Weidevogelbeheer op je bedrijf
Hierna vertelt Arjan Mulder ons over de invloed van weidevogelbeheer op het bedrijf. Het is veel meer is dan alleen het werken met beheerpakketten, het vraagt veel maatwerk. Zo maait de familie de weidevogelpercelen voorzichtig, waarbij vaak iemand uit de trekker springt om de kuikens naar een ander perceel te zetten. En kiezen ze de maaimomenten als het gewas te dicht staat of om pitrushaarden tegen te gaan. Deze pitrus maaien ze voor de bloei. .
Roodhart vindt dit een goed idee en geeft aan dat dit ook in de winter kan, wanneer de grond bevroren is. Daarbij is het afvoeren van overtollig regenwater belangrijk is om pitrus woekering tegen te gaan. Pitrussen verspreiden immers hun zaad via het water. Het beperken van de pitrusgroei is belangrijk omdat kuikens last kunnen hebben van te veel pitrussen, er mag volgens Roodhart niet meer dan 30% pitrus in een perceel staan.
Om predatie van de kuikens te beperken beweidt Mulder de percelen zo veel mogelijk, zodat ze niet hoeven te maaien. Het maaien trekt veel luchtpredatoren aan terwijl beweiding dit niet doet. Daarnaast maken ze gebruik van hekken op de dammen tegen grondpredatoren. Het grote aandeel weidevogelbeheer heeft invloed op de ruwvoeropbrengsten, wat ze helaas nog niet terug zien in hun verdienmodel: “Het is groene melk die wordt verkocht als witte melk” aldus Mulder. Om deze reden staan ze open voor een melkstroom met een premie voor weidevogelvriendelijke melk. Voor nu is de drijfveer voor de veehouders hun passie voor de vogels. “Weidevogelbeheer is net als het hebben van een camping. Als je het goed doet komen je gasten elk jaar terug en nemen ze hun vrienden mee”.
Kader: Veldgids en de types grasland
In het overzicht uit de veldgids van Wim Schippers staat hoe je verschillende types grasland kan bepalen. Hoeveel stikstof je daarvoor nodig hebt en hoeveel veevoer het nog oplevert gemeten in drogestof. Raaigrasland type 0 is monotoon eiwitrijk Engels raaigras, ongeschikt voor kuikenland, dit gewas groeit te dicht en trekt weinig vliegende insecten aan. Graslandtype 1 Grassenmix, zie je clusters kruiden in het gras staan. Aan het begin van het seizoen als het gewas nog niet dicht gegroeid is, is dit prima voor kuikens. Graslandtype 2 Grassenmix-plus is een langere periode geschikt voor kuikens. Er komen ook meer soorten kruiden in het gras voor, dit trekt verschillende soorten insecten. Graslandtype 3 Grassenmix-plus heeft tot 20 verschillende kruiden en grassoorten. Hier staan ook vlinderbloemigen en signaalsoorten tussen. Graslandtype 4 Bloemrijk (schraal)grasland is met veel verschillende en in grotere hoeveelheden aan gras- en kruidensoorten zeer geschikt als kuikenland voor de gehele kuikenfase. In het overzicht is te zien hoe vanaf graslandtype 1 tot en met 4 de kruiden, mineralen en structuur toeneemt. De maximale hoeveelheid meststoffen neemt af naarmate de kruidenrijkheid toeneemt, net als de drogestofopbrengst Algemeen genomen kan er 25% kruidenrijk gras toegevoegd worden aan het rantsoen van de koeien zonder terugloop van aantal liters melk of hoeveelheid vlees van de koe.
