Ecologisch slootbeheer: hoe pak je dat aan en wat levert het op?

We hebben 300.000 kilometer aan sloten in Nederland. In en rond sloten wemelt het soms van het leven. Maar helaas is dat nog niet overal het geval. Ecologisch slootbeheer kan helpen de waterkwaliteit en de biodiversiteit te verbeteren. Wat kunnen agrariërs doen om hun sloten ecologisch te beheren en wat levert het hun op?

Sloten monitoren

“Tachtig procent van alle Nederlandse wateren scoort onvoldoende op het gebied van waterkwaliteit,” stelt het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). Niet alleen micro-plastics, medicijnresten en PFAS vervuilen het water, ook de uitspoeling van mest en bestrijdingsmiddelen vormen een probleem. Het monitoren van sloten en het uitvoeren van duurzaam slootbeheer kan helpen.

Carolien Kooiman, projectmedewerker bij Collectief Rijn, Vecht en Venen, heeft ervaring met het monitoren van sloten en het adviseren over ecologisch slootbeheer. Vanaf 2017 werkt zij aan de projecten (S)Ken je sloot en (vanaf 2021) Bloeiende boerensloot. Agrariërs kunnen daarbij zelf hun sloten monitoren en de gegevens doorgeven via een app. Sinds 2023 stelt zij samen met collega’s individuele slootplannen op, als aanvulling op de agrarische waterbeheerpakketten, om boeren te stimuleren concreet aan de slag te gaan met ecologisch slootbeheer. Het is belangrijk voor de waterkwaliteit, de planten, de dieren én de boer om de sloten op ecologische wijze te beheren.  

Voordelen ecologisch slootbeheer

Om met het laatste te beginnen: boeren krijgen geld voor het uitvoeren van de ANLb-pakketten Duurzaam Slootbeheer. Bovendien kunnen ze hiermee beter voldoen aan de vele wetten en regels die aan waterkwaliteit gesteld zijn (zie overzicht onderaan dit artikel). Daarnaast zorgt een ecologisch beheerde sloot voor een betere waterkwaliteit, wat onder andere gezonder is voor koeien die uit de sloot drinken. Het schone water kan in de bodem zakken en zal uiteindelijk kostbaar drinkwater opleveren. Ook versterkt het de biodiversiteit: “Sloten zijn biotopen; waterdieren en insecten hebben schoon water nodig. Deelnemende boeren krijgen door het monitoren binnen de projecten (S)Ken je sloot en Bloeiende boerensloot ook veel meer oog voor deze slootecologie,” aldus Kooiman.

De ideale sloot

Met de gegevens die de deelnemende boeren in de app aanleveren, worden bepaalde kenmerken van een sloot in kaart gebracht: de breedte en diepte, de baggerlaag en drie categorieën beplanting: ondergedoken planten (zoals waterpest), drijfbladplanten (zoals gele plomp) en uitstekende planten (zoals egelskop). De mate van de plantbedekking en de variatie van deze drie types in en rond de sloot zegt iets over de waterkwaliteit. “Een lege of juist een heel volle sloot is niet ideaal. Een gezonde sloot moet een goede verdeling hebben tussen die drie plantcategorieën,” legt Kooiman uit. Advies- en ingenieursbureau Tauw bracht de resultaten van het project S(K)en je sloot in kaart.

ANLb beheerpakketten Duurzaam Slootbeheer

Er zijn verschillende agrarische waterbeheerpakketten ontwikkeld voor duurzaam slootbeheer. Als aanvulling op deze beheerpakketten biedt Collectief Rijn, Vecht en Venen onder andere maatwerk aan in de vorm van een Slootplan. De boerensloten krijgen een onafhankelijke nulmeting door medewerkers van het collectief om te zien wat de stand van zaken is en welke frequentie van slootbeheer passend is voor die locatie. Naast Collectief Rijn, Vecht en Venen zijn ook andere collectieven actief met het aanbieden van slootplannen.

“De sloot hoeft niet helemaal leeg”

“Vroeger werden sloten vaak te intensief gesloot,” vertelt Kooiman. “Sloten zijn aanvankelijk aangelegd voor de afvoer van water. Er werd lange tijd gedacht dat planten de doorstroom belemmerden, maar het is gebleken dat je een deel van de begroeiing zonder problemen kunt laten staan.”

Bagger is belangrijk (maar niet te veel)

Kooiman en haar team merkten met de vele slootmetingen dat er naast weinig (of juist te veel) beplanting, vaak ook weinig bagger in sommige sloten zit. “Maar bagger is juist heel belangrijk om de bodem te beschermen tegen bodemerosie en een laagje bagger is noodzakelijk om planten te laten wortelen. Een te dikke baggerlaag is weer niet goed voor de waterkwaliteit. Dus op z’n tijd baggeren is juist goed als je dat beschermende laagje maar overhoudt.”

Transitie

Samen met collectieven en waterschappen kunnen boeren een belangrijke bijdrage leveren aan de slootecologie. “Het is echt een transitie waar we in zitten. Naast het monitoren willen we met het slootplan het ecologisch beheer stimuleren. Je begint met een keukentafelgesprek. Een boer weet vaak al precies waar veel planten zitten en waar niet. Met het plan van aanpak dat hieruit komt ondervang je veel van de oorzaken van de slechte waterkwaliteit. Het slootplan moet het makkelijker maken voor de boer en/of loonwerker om onderhoud uit te voeren. We willen naar een praktisch systeem waarbij je, afhankelijk van de breedte van de sloot en de plantengroei, toewerkt naar het schonen van de sloten in een cyclus van eens per twee of drie jaar. Dat is ook afhankelijk van het weer, dus maatwerk en de mogelijkheid voor aanpassingen is hierbij essentieel.”

Kilometers sloten

“We hebben al heel wat kilometers sloten afgelopen van de zomer met ons team. Zo hebben we veel kennis opgedaan over de sloten. Bovendien kom je bij de mensen thuis en hebt gesprekken met de agrariërs, dat is heel erg leuk.” 

Meer weten over ecologisch slootbeheer? Bekijk de flyer van Collectief Rijn, Vecht en Venen of neem contact op met Carolien Kooiman.

Wet- en regelgeving waterkwaliteit

Agrariërs in Nederland moeten voldoen aan veel verschillende wet- en regelgeving op het gebied van waterkwaliteit. Een overzicht:

Europees

• Kaderrichtlijn Water
• Nitraatrichtlijn
• Grondwaterrichtlijn
• Richtlijn Prioritaire Stoffen
• Verordening Gewasbeschermingsmiddelen

Nationaal

• Waterwet
• Meststoffenwet + Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet +  Uitvoeringsregeling gebruik meststoffen
• Wet milieubeheer + Activiteitenbesluit milieubeheer
• Uitvoeringsregeling bufferstroken

Tekst: Marjolein Bezemer
Foto’s: Collectief Rijn, Vecht en Venen